जाजरकोटको समृद्धिकाे यात्रामा दुई वर्षको मेरो सहयात्रा – एक अनुभूति

    लोक प्रसाद गौतम  

 म कर्णालीमा जन्मे हुर्केको व्यक्ति । सुर्खेतमा जन्मी हुर्की सुर्खेतकै एक  सरकारी विद्यालयबाट बिद्यालय जीवन पुरा गरी,  उच्चशिक्षा अध्ययनका केही वर्षहरु नेपालगंज, सुर्खेत र  काठमाडौंका  सरकारी क्याम्पसमा व्यत्तित गर्न पुगे । मेरा  केही वर्ष विद्यार्थी जीवन, केही वर्षहरु राजनीति जीवन, केहीवर्ष समाजसेवीको जीवन  हुँदै २०६३ पछि मुख्यतः एक पेशागत विकास कर्मिको रुपमा आफूलाई उभ्याउन पुगेको छु ।

यहाँ विकासलाई हेर्ने विभिन्न दृष्टिकोणहरू छन् । कसैले विकासलाई अधिकारका रुपमा त, कसैले विकासलाई रुपमा दयाको रुपमा, त कसैले बिकासलाई दानपुण्यका रुपमा, त कसैले राज्यको जिम्मेवारीका रुपमा लिने गरेको पाइन्छ ।  हुन त यहाँ हामी विकासका अवधारणा तथा दृष्टिकोणका बारेमा चर्चा गर्न  लाग्दैनाै।

  म कर्णाल वासी भएतापनि २०५५/५६ तिर  जाजरकोटको बाँफिकोट सिमरु तिरको छोटो बसाइ भएतापनि जाजरकोटको समाज, संस्कृति, भूगोल र भोगाइका बारेमा प्रगाढ  प्रकारको अनुभूति थिएन । विगतमा जाजरकोटका  बारेमा एक  प्रकारको अनुभूति नभएतापनि जाजरकोटको  बारेमा  एक खालको छाप भने थियो । मेरो  मानसपटलमा, जाजरकोट एक  गरिबी, अभाव, भोकमरी, झाडापखाला, कुपोषण, अशिक्षा ,भौतिक पूर्वाधार विकासको कमी छ भन्ने रुपमा मेरो धारणा रहेको थियो ।

May be an image of 2 people and people standing

जब म २०७७ असोजमा ASHA project जाजरकोटमा अनुगमन मूल्यांकन अधिकृतको रुपमा रोल्पाबाट सुरुवा भई आए  र २०७९  पौष १६ सम्म यहाँ रहेर आयोजना, समुदाय र बिकासको भलो चिताई काम गर्ने अवसर प्राप्त गरे  । तब मेरो जाजरकोट प्रतिको पुरानो धारणा गर्लायम गुर्लुम ढल्यो ।  ASHA Project मार्फत जाजरकोटको सम्बृद्धिको यात्रामा मेरा २ बर्षमा त जाजरकोट बिकासको यात्रामा लम्किएको अविचलित यात्री रहेको पाँए । स्वास्थ्य क्षेत्रमा ४० हजार भन्दा बढी घरधुरीले स्वास्थ्य बिमा गरी लाभग्राही भइ घर दैलोमा स्वास्थ्य सेवाको पहुच बढाई रहेको पाँए । पालिका स्तरमै उच्च शिक्षा प्राप्तिको ढोका खोलेको पाँए । जल-जंगल- जडीबुटी र जनशक्तिको प्रबर्धन र सदुपयोग गर्न थालेको पाँए, सबै तिर सडक संजाल जोड्न थालेको र भौतिक पूर्वाधार बिकासको अधार शिला निर्माण गरेको पाँए । विकासका सम्भावनाका सबै ढोकाहरु खोलेको अनुभूति गरे ।

 हालको जाजरकोट जुम्लाको सिंंजा राज्यबाट समाल वंशका राजा मलै बमका छोरा जगत सिंहले,  जगतीपुर राजधानी बनाएर शासन गरेको र सत्रौ शताब्दी  तिर सामरिक महत्वको स्थान  खलङ्गालाई  राजधानी बनाई हालसम्म सोहि ठाउँबाट प्रशासकीय कार्य गरेको  पाइन्छ । करिब २२३०  वर्ग किमि क्षेत्रफलमा  फैलिएको  जाजरकोट जिल्ला भौगोलिक विविधता, सास्कृतिक वैभव, जैविक विविधता, पर्यटन प्रबर्धन र  प्राकृतिक स्रोत साधन प्रचुर मात्रामा रहेको पाइन्छ ।

यहाँ धार्मिक पर्यटन, प्राकृतिक वातावरणीय पर्यटन, इतिहास पर्यटन, पुरातत्व पर्यटन, युद्ध पर्यटन जस्ता योजनाहरु  प्रर्वद्धन गर्न सकिने देखिन्छ । शैक्षिक विकास, सडक  सञ्जालको विकास, स्वास्थ्य विकास, कृषि विकास र आधुनिकीकरण, जडीबुटी विकासका लागि भौतिक पूर्वाधारको जग निर्माण तथा साझा अबधारणा  तयार भएको पाइन्छ ।

 आज विश्व जलवायु परिवर्तनको असर अभावबाट चिन्तित छ ।  नेपाल पनि जलबायु  परिवर्तनको असर र  प्रभावबाट अछुतो रहेको छैन । जलवायु परिवर्तनको असरबाट हुने प्रतिकूल प्रभावबाट बच्न, बचाउन अनुकूलित हुँदै जानु पर्ने तथा आर्थिक एवं पुर्बाधार  विकासलाई जलवायु समानुकुलन बनाउनु  पर्ने आजको आवश्यकता रहेको छ ।  आर्थिक एवम् पूर्वाधार विकासलाई समानुकुलन बनाउन नेपाल सरकारले जलवायु परिवर्तन नीति २०६७ लागू गरेको छ । जनसहभागिता   अभिवृद्धि, न्यून कार्बन उत्सर्जन, पूर्वाधार विकासलाई जलवायु समानुकुलन बनाउने , जलवायु मैत्री प्राकृतिक स्रोत व्यवस्थापन, जलवायु परिवर्तनको चपेटामा पर्ने समुदायको जीवनस्तर सुधार गर्ने जस्ता काम आजका आवश्यकता हुन् ,जुन कुरा जाजरकोट बासी र बिकास साझेदारले समेत गम्भीररुपले सोच्नुपर्ने देखिन्छ । जलवायु मैत्री क्रियाकलापको माध्यमबाट आर्थिक विकास रोजगारी एवं जनजीविकाका अवसरहरु वढाउन सकेमा वातावरण संरक्षण तथा व्यवस्थापनप्रति जवाफदेहिताले  पूर्णता पाउन सक्ने छ ।

 मानव विकास सुचाङ्कका आधारमा जाजरकोट नेपालका ७७ जिल्ला मध्य ६८ औं स्थानमा रहेको छ भने, कर्णाली प्रदेशका १० जिल्लामध्ये जाजरकोट ८ औ स्थानमा रहेको छ । यस अवस्थामा सुधारात्मक तथा सकरात्मक परिवर्तन ल्याउन जाजरकोट  जिल्लाका ३ पालिकाहरु ( भेरी नगरपालिका, छेडागाड नगरपालिकार  कुशे गाउँपालिका)  का २९ वटा वडाहरुमा ASHA Project ले आ बा  २०७४/ ७५ देखि स्थानीय अनुकुलन कार्ययोजना (LAPA)मा आधारित रही स्थानीय सरकारको समन्वय सहकार्यमा कार्यक्रमहरु संचालन गरि २०७९ पौष १३ गते जिल्लास्तरीय समापन गोष्ठी सम्पन्न गरी आशा आयोजना फेज आउट  भएको छ  । आशा आयोजना, जिल्ला आयोजना समन्वय इकाई, जाजरकोट, स्थानीय सरकार, सरोकारवाला, लापा समूहहरुको प्रत्यक्ष्य साथ सहयोगमा सम्पन्न भएका उप आयोजनाहरु ( भौतिक पुर्बाधार २.१ , नाफामुलक २.२ सम्भागबाट) प्रत्यक्ष लाभग्राही घरधुरी  बिबरण, खर्च विवरण, उप आयोजना सङ्ख्या यस प्रकार रहेको छ    ।

Sub Project Summary Report with category All Years -ASHA Project,Jajarkot  
 
Fiscal Year Nature of Sub Project Category of Sub Project Number of Sub Project Sub Project Expences(NRs) Direct Beneficiary HHs Gender  
Component 2.1 Component 2.2 Expenses Total  
GoN ASAP IFAD Beneficiary Total M F  
2074/75   Profitable Climate Smart Vegetable Farming 4 0 0 3.78 0.784 3.78 2 25  
2074/75   Profitable Livestock 68 12.77993 0.98 56.58973 31.862 70.34966 190 313  
2074/75   Profitable IGA (Tailoring, Blacksmith) 1 0 0 1.12 1.12 1.12 1 7  
Profitable Production Total 73 12.77993 0.98 61.48973 33.766 75.24966 193 345
2074/75 Infrastructure   Irrigation Canal 1 1.19035 0 4.76138 1.51905 5.95173 23 19  
2074/75 Infrastructure   WSP and Drinking Water Supply 1 2.82031 0 11.28123 3.53 14.10154 35 14  
2074/75 Infrastructure   Drinking Water Supply and MUS 6 13.4602 0 53.84044 17.68695 67.30064 157 109  
2074/75 Infrastructure   Gully/Landslide Control/Gabin work 2 1.80764 0 7.23056 2.27005 9.0382 60 14  
Community Infrastructure Total 10 19.2785 0 77.11361 25.00605 96.39211 275 156
2074/75 Total 83 32.05843 0.98 138.60334 58.77205 171.64177 468 501
2075/76   Profitable Cattle Shed Improvement 62 41.80827 101.02336 0 32.3664 142.83163 593 464  
2075/76   Profitable Climate Smart Vegetable Farming 61 34.25379 79.33886 1.32 17.60631 114.91265 493 352  
2075/76   Profitable Fruit Farming 5 2.31832 5.41076 1.232 1.232 8.96108 49 16  
Profitable Production Total 128 78.38038 185.77298 2.552 51.20471 266.70536 1135 832
2075/76 Infrastructure   Irrigation Canal 11 21.2223 63.23338 3 9.53162 87.45568 270 214  
2075/76 Infrastructure   Irrigation Pond 4 4.16403 14.3254 0 1.16585 18.48943 61 14  
2075/76 Infrastructure   WSP and Drinking Water Supply 7 13.31927 36.42075 0 9.29259 49.74002 272 247  
2075/76 Infrastructure   WSP and Management/Plantation 14 21.82478 66.20214 0 14.84027 88.02692 413 126  
2075/76 Infrastructure   Gully/Landslide Control/Gabin work 16 34.1074 101.08449 0 26.2491 135.19189 490 446  
2075/76 Infrastructure   Nursery Establishment 2 0.92044 7.3246 0 3.05703 8.24504 63 10  
2075/76 Infrastructure   Plantation and Conservation(NTFP) 1 1.05 2.45 0 0.7 3.5 9 67  
Community Infrastructure Total 55 96.60822 291.04076 3 64.83646 390.64898 1578 1124
2075/76 Total 183 174.9886 476.81374 5.552 116.04117 657.35434 2713 1956
2076/77   Profitable Cattle Shed Improvement 18 12.362 49.35 2.81501 2.81501 64.52701 318 164  
2076/77   Profitable Climate Smart Vegetable Farming 60 33.39727 136.03983 0 0 169.4371 374 849  
2076/77   Profitable Bees Keeping 2 0.508 2.012 0 0 2.52 8 10  
2076/77   Profitable Fruit Farming 15 8.838 34.06624 3.698 3.698 46.60224 106 224  
2076/77   Profitable Others 1 0.28 1.12 0 0 1.4 4 6  
2076/77   Profitable IGA (Tailoring, Blacksmith) 6 2.79145 11.16581 0 0.54 13.95726 30 68  
2076/77   Profitable Agroforestry 4 2.282 10.878 0 0 13.16 22 72  
2076/77   Profitable NTFP 28 17.6434 67.1976 7.0024 7.0024 91.8434 310 338  
Profitable Production Total 134 78.10212 311.82948 13.51541 14.05541 403.44701 1172 1731
2076/77 Infrastructure   Irrigation Canal 5 7.01673 28.55327 0 0 35.57 160 52  
2076/77 Infrastructure   Irrigation Pond 6 6.5554 26.22166 0 0 32.77706 147 48  
2076/77 Infrastructure   WSP and Drinking Water Supply 6 5.00615 20.02464 0 0.23 25.03079 157 18  
2076/77 Infrastructure   Gully/Landslide Control/Gabin work 8 9.03393 36.13571 0 0 45.16964 153 89  
Community Infrastructure Total 25 27.61221 110.93528 0 0.23 138.54749 617 207
2076/77 Total 159 105.71433 422.76476 13.51541 14.28541 541.9945 1789 1938
2077/78   Profitable Tomato Farming 2 0.87409 3.49638 0 0 4.37047 14 18  
2077/78   Profitable Cattle Shed Improvement 5 2.85251 11.41003 0 0 14.26254 52 50  
2077/78   Profitable Climate Smart Vegetable Farming 41 27.55367 110.46466 0 0 138.01833 524 518  
2077/78   Profitable Fruit Farming 6 2.72222 10.88887 0 0 13.61109 59 68  
2077/78   Profitable High Value Crop 11 7.21636 28.86541 0.0002 0 36.08197 120 175  
Profitable Production Total 65 41.21885 165.12535 0.0002 0 206.3444 769 829
2077/78 Infrastructure   Irrigation Canal 10 16.99996 67.99991 0 0 84.99987 269 203  
2077/78 Infrastructure   Improve Cooking Stove 3 3.27399 13.09599 0 0 16.36998 133 66  
2077/78 Infrastructure   Irrigation Pond 11 12.94293 51.77185 0 0 64.71478 205 188  
2077/78 Infrastructure   Solar Home System 10 6.72289 26.89156 0 0 33.61445 146 104  
2077/78 Infrastructure   WSP and Drinking Water Supply 21 17.69124 70.84748 0 0 88.53872 355 310  
2077/78 Infrastructure   WSP and Management/Plantation 6 4.43215 17.72865 0 0 22.1608 110 85  
2077/78 Infrastructure   Drinking Water Supply and MUS 1 1.02365 4.09459 0 0 5.11824 20 4  
2077/78 Infrastructure   Conservation/Recharge Ponds 3 0.54002 2.16012 0 0 2.70014 6 16  
2077/78 Infrastructure   Gully/Landslide Control/Gabin work 11 16.13775 59.7894 0 0 75.92715 235 141  
2077/78 Infrastructure   Nursery Establishment 1 0.96269 3.85077 0 0 4.81346 28 10  
2077/78 Infrastructure   Plantation and Conservation(NTFP) 6 0.93135 3.72545 0.969 0.2 5.6258 39 58  
Community Infrastructure Total 83 81.65862 321.95577 0.969 0.2 404.58339 1546 1185
2077/78 Total 148 122.87747 487.08112 0.9692 0.2 610.92779 2315 2014
2078/79   Profitable Cattle Shed Improvement 29 20.94148 5.152 60.11106 37.06795 86.20454 295 326  
2078/79   Profitable Climate Smart Vegetable Farming 54 48.21615 18.15238 121.13111 80.6249 187.49964 574 862  
2078/79   Profitable Fruit Farming 17 15.77762 0 44.90276 26.09259 60.68038 181 282  
2078/79   Profitable Others 2 1.53776 0 4.37672 2.54323 5.91448 7 40  
2078/79   Profitable Agroforestry 10 10.68534 0 28.64201 14.7771 39.32735 128 181  
2078/79   Profitable NTFP 17 17.71579 0 51.47063 29.75012 69.18642 306 239  
2078/79   Profitable Fodder/Forage Plantation 2 2.18843 0 6.22859 3.61932 8.41702 20 41  
2078/79   Profitable Seed Distribution 2 1.36332 0 3.87993 2.2546 5.24325 5 39  
Profitable Production Total 133 118.42589 23.30438 320.74281 196.72981 462.47308 1516 2010
2078/79 Infrastructure   Irrigation Canal 10 33.57883 5.08 85.5791 31.05927 124.23793 219 321  
2078/79 Infrastructure   Irrigation Pond 17 22.81466 8.50998 56.43701 22.55227 87.76165 250 241  
2078/79 Infrastructure   Solar Home System 13 14.15437 0 39.44791 13.40029 53.60228 189 195  
2078/79 Infrastructure   WSP and Drinking Water Supply 16 16.60589 9.20131 49.87753 17.32179 75.68473 178 222  
2078/79 Infrastructure   Conservation/Recharge Ponds 3 0.61868 1.38681 0.83319 0.46858 2.83868 8 10  
2078/79 Infrastructure   Gully/Landslide Control/Gabin work 12 24.31138 22.94145 46.44647 23.36896 93.6993 237 222  
2078/79 Infrastructure   Nursery Establishment 4 5.36999 1.52 12.3023 4.79811 19.19229 43 65  
2078/79 Infrastructure   Plantation and Conservation(NTFP) 8 1.95516 0 5.56468 2 7.51984 47 65  
Community Infrastructure Total 83 119.40896 48.63955 296.48819 114.96927 464.5367 1171 1341
2078/79 Total 216 237.83485 71.94393 617.231 311.69908 927.00978 2687 3351
2079/80   Profitable Climate Smart Vegetable Farming 12 12.42423 0 35.97983 21.0055 48.40406 151 199  
2079/80   Profitable Fruit Farming 13 12.50455 0 35.5899 20.97774 48.09445 151 199  
2079/80   Profitable Agroforestry 3 2.93553 0 8.35493 4.9446 11.29046 31 51  
Profitable Production Total 28 27.86431 0 79.92466 46.92784 107.78897 333 449
2079/80 Infrastructure   Irrigation Canal 6 10.75073 0 30.59829 10.33725 41.34902 85 110  
2079/80 Infrastructure   Irrigation Pond 6 7.45811 0 21.22699 7.17129 28.6851 86 100  
2079/80 Infrastructure   Conservation/Recharge Ponds 10 2.76604 0 8.12652 2.73075 10.89256 39 47  
2079/80 Infrastructure   Gully/Landslide Control/Gabin work 4 5.47619 0 15.9964 5.36815 21.47259 67 37  
2079/80 Infrastructure   Plantation and Conservation(NTFP) 4 1.98553 0 5.6511 1.91189 7.63663 22 32  
Community Infrastructure Total 30 28.4366 0 81.5993 27.51933 110.0359 299 326
2079/80 Total 58 56.30091 0 161.52396 74.44717 217.82487 632 775
Total 847 729.77459 1459.58355 937.39491 575.44488 3126.75305 10604 10535
Profitable Production Grand Total 561 356.77148 687.01219 478.22481 342.68377 1522.00848 5118 6196
Community Infrastructure Grand Total 286 373.00311 772.57136 459.1701 232.76111 1604.74457 5486 4339
Grand Total 847 729.77459 1459.58355 937.39491 575.44488 3126.75305 10604 10535

आर्थिक वर्ष २०७४/७५ देखि आर्थिक बर्ष २०७९/८० पौष १६  गते ( 31 डिसेम्बर 2022 सम्म)  आशा आयोजनाले  जाजरकोटमा  जलवायु अनुकूलित भौतिक पूर्वाधार निर्माण सहयोग(सम्भाग २.१ )  गर्ने सन्दर्भमा स्थानीय अनुकूलन कार्ययोजना (LAPA-लापा)मा आधारित भई आयोजनाको स्वीकृत वार्षिक कार्यक्रमको अधिनस्त रही भौतिक पूर्वाधार तर्फ २८६ वटा उप आयोजना सम्पन्न गर्न सहयोग गर्यो १६०४.७४४५७ अनुदान रकम खर्च भएको छ भने समुदायको लगानी २३२.७६१११  भएको छ उक्त उप आयोजनाबाट ९८२५  घरधुरी प्रत्यक्ष रुपमा लाभान्वित भएका छन् जलवायु मैत्री नाफामूलक उत्पादन( सम्भाग २.२ ) मा ५६१ वटा उप आयोजना  सम्पन्न भएका छन् जसकालागि आशा आयोजनाको  १५२२.००८४८ अनुदान खर्च भएको छ भने समुदायको ३४२.६८३७७ खर्च भएको छ जसबाट ११३१४  घरधुरी प्रत्यक्ष लाभान्वित भएका छन्  ।

May be an image of 6 people, people standing and outdoors

यसै सन्दर्भमा म , नेपाल सरकार, बन तथा बाताबरण मन्त्रालयद्वरा संचालित नेपाल सरकार र IFAD (international fund for agricultural development – ) को सनयुक्त लागानीमा संचालित ASHA project, को जिल्ला स्थित कार्यक्रम आफ्नो समयावधि पुरागरी फेस आउट भएको छ, म पनि उक्त आयोजनाबाट बिधाइ भएको छु, जस  अन्तर्गत ,जिल्ला आयोजना समन्वय इकाई जाजरकोट तथा रोल्पामा गरि  ३ बर्ष अनुगमन मुल्यांकन अधिकृतको रुपमा कार्यरत रहेको सन्दर्भमा सहयोग,  साथ, निर्देशन, सुपरिवेक्षण गर्नु हुने ASHA project, PCU काठमाडौंका आयोजना संयोजक  डा बिनोद प्रसाद देबकोटा , कृष्ण प्रसाद वस्थी, planning officer – शिला ज्ञावली,  चन्द्र चौलागाईं , गणेश घिमिरे बल भग्री ,भक्तराज गिरी ,  सुजता दहाल  लगाएत सम्पुर्ण टिम  , TSU सुर्खेतका अनुगमन अधिकृत अशोक खत्री ,MEAL specialist पशुपति पाण्डे, वसन्त आचार्य, MIS तथा संचार बिज्ञ सुरेशमान जोशी, कृषि बिज्ञ श्रीकान्त अधिकारी , इन्जिनियर आकाश उपाध्याय, विशाल रायमाझी लगायत सम्पुर्ण टिम , जिल्ला आयोजना समन्वय इकाई जाजरकोटका आयोजना संयोजक सुशील पोखरेल , देबेन्द्र गेलाल,  इन्जिनियर राम प्रसाद पोखरेल, जलबायु परिवर्तन बिज्ञ सन्जीत कंडेल, युबराज गुरागाई, कृषि विज्ञ प्रकाश ज्ञवाली, शंकर न्यौपाने,  SMO काशिराम कार्की, लेखापाल खगेन्द्र बुढामगर , निराजन बि सि , रेन्जर दिपक चन्द ,प्राविधिकहरु ललित चनारा,  चन्द्रा खत्री, सुजाता खड्का,  केशव श्रेष्ठ, होम बुढा, राजेश डाङी , प्रमिला  शाह, रामचन्द्र वोलि,  ABA प्रकृति थापा, मनोज के सि ,SM सज्जनराज बि क , सन्तोष शाह, गणेश ओलि , हरिचन्द्र के सि , बिध्या शर्मा, योगेश्वर कार्की, धिरेन्द्रराज ओलि , धनसरा पुन,  दुर्गा भट्टराई, कबिता बि सि , गणेश खड्का लगाएत सम्पुर्ण टिम , रोल्पाका आयोजना संयोजक राम बालक यादव लगाएत सम्पुर्ण टिमलाई धन्यवाद, आभार र सम्झना भन्न चाहन्छु ।

जाजरकोट जिल्लामा कार्य गर्न सहयोग गर्नु हुने , लापा समुहहरु, समाजसेवीहरु, जनप्रतिनिधिहरु, राजनैतिक पार्टी र नेतृत्वहरु, नागरिक अगुवा,सरोकारवाला कार्यालयहरु, सुरक्षा निकायहरु,  पत्रकार साथिहरु , संचार मध्यमहरु ,सहकर्मीहरु, सहकर्मी समाज , सिटिजन लाइफ परिवार ,सामाजिक अभियान्ताहरु,  सहयोगी तन , मनहरु प्रति हार्दिक धन्यवाद सहित  हार्दिक नमन गर्दछु ।

तपाईको प्रतिक्रिया